Vai trò của tiết kiệm năng lượng
Năng lượng là yếu tố có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của mỗi quốc gia, là dòng máu nuôi sống nền kinh tế. Tuy nhiên, nguồn năng lượng truyền thống đang cạn kiệt dần và việc sử dụng nguồn năng lượng hóa thạch truyền thống cũng gây ra những tác động tiêu cực đối với con người và môi trường sống như biến đổi khí hậu, sự nóng lên toàn cầu. Các hiện tượng thiên tai như bão lũ, hạn hán, xói lở bờ biển đã và đang xảy ra thường xuyên hơn gây thiệt hại rất lớn cho sự phát triển kinh tế - xã hội và môi trường sống.
Việt Nam là nước đang phát triển, nhu cầu sử dụng năng lượng trong các năm qua ở mức khá cao và còn tiếp tục duy trì trong nhiều năm nữa, theo dự tính, giai đoạn 2014 - 2030 nhu cầu năng lượng của Việt Nam sẽ tăng với tốc độ bình quân 5,9%/năm.
Việc sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình phát triển năng lượng và đảm bảo an ninh năng lượng. Thực hiện tốt công tác này sẽ góp phần đáp ứng nhu cầu sử dụng năng lượng ngày một cao hơn của nền kinh tế quốc dân, đồng thời bảo vệ được môi trường, khai thác hợp lý các nguồn tài nguyên năng lượng giúp tiết kiệm ngoại tệ, phát triển kinh tế –xã hội một cách bền vững.
Chính sách về tiết kiệm năng lượng ở Việt Nam
Trong những năm qua, Đảng và Chính phủ đã có chủ trương và triển khai nhiều chính sách nhằm thực hiện sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, giảm ô nhiễm môi trường và giảm chi phí sản xuất. Điển hình là năm 2006, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Sử dụng Năng lượng Tiết kiệm và Hiệu quả (VNEEP) giai đoạn 2006-2015 tại Quyết định số 1427/QĐ-TTg ngày 2 tháng 10 năm 2012; Và, năm 2010, Quốc hội thông qua “Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả”.
Chương trình Mục tiêu Quốc gia về Sử dụng Năng lượng Tiết kiệm và Hiệu quả đã xác định rõ các mục tiêu và đề ra các giải pháp cụ thể để triển khai thực hiện các mục tiêu. Các mục tiêu cụ thể của Chương trình bao gồm:
(i) Đạt mức tiết kiệm 3 - 5% tổng mức tiêu thụ năng lượng quốc gia trong giai đoạn 1 (2006 - 2010) và 5 - 8% trong giai đoạn 2 (2011 – 2015) so với nhu cầu năng lượng theo quy hoạch phát triển điện lực giai đoạn 2011 – 2020 có xét đến năm 2030.
(ii) Hình thành mạng lưới thực thi luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, triển khai chương trình tiết kiệm năng lượng ở cấp trung ương và địa phương, tổ chức đào tạo, cấp chứng chỉ quản lý năng lượng cho hơn 2000 người thuộc lĩnh vực sản xuất công nghiệp.
(iii) Sử dụng rộng rãi các thiết bị hiệu suất cao, thay thế dần các trang thiết bị có hiệu suất thấp, tiến tới loại bỏ các trang thiết bị có công nghệ lạc hậu. Áp dụng tiêu chuẩn và định mức kỹ thuật tiên tiến nhằm cải thiện hiệu suất năng lượng trong hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, đạt mức ít nhất 10% cường độ năng lượng của các ngành sử dụng nhiều năng lượng: Xi măng, ngành thép, ngành dệt may.
Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả có hiệu lực từ năm 2011. Luật quy định trách nhiệm sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả của cơ sở sản xuất công nghiệp, trong đó các cơ sở sản xuất công nghiệp có trách nhiệm phải xây dựng, thực hiện kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả hàng năm; lồng ghép chương trình quản lý năng lượng với các chương trình quản lý chất lượng, chương trình sản xuất sạch hơn, chương trình bảo vệ môi trường của cơ sở; Áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, định mức về sử dụng năng lượng đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định; lựa chọn áp dụng quy trình và mô hình quản lý sản xuất tiên tiến, biện pháp công nghệ phù hợp và thiết bị công nghệ có hiệu suất năng lượng cao; sử dụng các dạng năng lượng thay thế có hiệu quả cao hơn trong dây chuyền sản xuất; Áp dụng biện pháp kỹ thuật, kiến trúc nhà xưởng nhằm sử dụng tối đa hiệu quả hệ thống chiếu sáng, thông gió, làm mát; sử dụng tối đa ánh sáng, thông gió tự nhiên; Thực hiện quy trình vận hành, chế độ duy tu, bảo dưỡng phương tiện, thiết bị trong dây chuyền sản xuất để chống tổn thất năng lượng; Loại bỏ dần phương tiện, thiết bị có công nghệ lạc hậu, tiêu tốn nhiều năng lượng theo quy định của Thủ tướng Chính phủ.
Đối với các cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm, còn có trách nhiệm:
(i) Xây dựng và thực hiện kế hoạch hàng năm và năm năm về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả phù hợp với kế hoạch sản xuất, kinh doanh; báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền tại địa phương kết quả thực hiện kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả;
(ii) Xây dựng chế độ trách nhiệm đối với tập thể, cá nhân liên quan đến việc thực hiện kế hoạch sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả;
(iii) Chỉ định người quản lý năng lượng;
(iv) Ba năm một lần thực hiện việc kiểm toán năng lượng bắt buộc ;
(v) Áp dụng mô hình quản lý năng lượng;
(vi) Thực hiện quy định về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả trong xây dựng mới, cải tạo, mở rộng cơ sở.
Để triển khai thực hiện Chương trình và Luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, Chính phủ và các Bộ, ngành đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác nhau hướng dẫn và quy định cụ thể các nội dung, giải pháp thực hiện. Cụ thể:
(i) Nghị định số 21/2011/NĐ-CP ngày 29/3/2011 quy định chi tiết và biện pháp thi hành Luật sử dụng NL TK & HQ;
(ii) Nghị định số 74/2011/NĐ-CP ngày 24/08/2011 quy định xử phạt vi phạm hành chính về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả;
(iii) Quyết định số 1294-TTg ngày 1/8/2011 ban hành danh sách cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm năm 2011;
(iv) Thông tư số 09/2013/TT-BCT ngày 20/4/2012 quy định về lập kế hoạch SDNL Tk&HQ, thực hiện kiểm toán năng lượng;
(v) Quyết định số 1427/QĐ-TTg ngày 2/1/2012 Thủ tướng phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2012 – 2015;
Nghị định 134/2013/NĐ-CP: Quy định về xử phạt trong lĩnh vực điện lực, an toàn đập thuỷ điện, Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả;
(i) Quyết định số 78 /2013/QĐ-TTg: Ban hành danh mục và lộ trình thiết bị sử dụng năng lượng phải loại bỏ và các tổ máy phát điện hiệu suất thấp không được xây mới;
(ii) Quyết định 1535/QĐ-TTg ngày 28/8/2014 ban hành danh sách cơ sở sử dụng năng lượng trọng điểm 2014;
(iii)Thông tư số 45/2014/TTLT-BCT-BTC-BKHĐT ngày Hướng dẫn quản lý, sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2012 – 2015.
(iv)Thông tư 02/2014/TT-BCT ngày 16/1/2014 “Quy định biện pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cho các ngành công nghiệp”.
Với việc triển khai Luật Sử dụng năng lượng TK&HQ và các đề án trong khuôn khổ Chương trình MTQG về sử dụng năng lượng TK&HQ, đến nay, Việt Nam đã từng bước tháo gỡ các rào cản, tạo điều kiện thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động sử dụng năng lượng TK&HQ trên phạm vi toàn quốc… Ước tính, trong giai đoạn 2011 – 2015, mức năng lượng tiết kiệm ở Việt Nam đạt gần 6% tổng tiêu thụ năng lượng quốc gia[1], đây là con số rất có ý nghĩa, bởi nếu không có tiết kiệm này phải xây dựng thêm những nhà máy điện mới có thể bù đắp được lượng điện thiếu hụt.
Thách thức trong thực hiện tiết kiệm năng lượng
Bên cạnh những kết quả đạt được, Việt Nam cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn để thúc đẩy việc sự dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả một cách bền vững. Trong đó, những vấn đề nổi cộm là nhận thức của cộng đồng và doanh nghiệp về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả còn hạn chế, chưa sẵn sàng tiếp cận với thông tin về công nghệ và các giải pháp tiết kiệm năng lượng; Doanh nghiệp thiếu vốn hoặc không tiếp cận được những khoản vay tín dụng ưu đãi cho các dự án tiết kiệm năng lượng; Cơ chế hỗ trợ cho các doanh nghiệp đầu tư thay thế dây chuyền công nghệ lạc hậu bằng dây chuyền công nghệ hiệu suất cao, tiết kiệm năng lượng còn nhiều hạn chế, chưa thực sự khuyến khích doanh nghiệp...
Theo các quy định hiện hành và kinh nghiệm của một số dự án tài trợ nước ngoài về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đang triển khai tại Việt Nam, để thúc đẩy thực hiện các giải pháp tiết kiệm năng lượng, đi kèm với các chính sách bắt buộc các doanh nghiệp phải tuân thủ, các cơ chế khuyến khích cũng được kèm theo nhằm khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp thực hiện các nội dung quy định. Tuy nhiên, các cơ chế khuyến khích để thực hiện các giải pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả được các doanh nghiệp mong đợi như giảm hoặc miễn thuế, khấu trừ thuế cho các thiết bị tiết kiệm năng lượng hiện chưa có cơ chế… Vay vốn ưu đãi cho các doanh nghiệp để thực hiện các giải pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cũng chưa có văn bản hướng dẫn. Chương trình VEEP sẽ kết thúc vào năm 2015, hiện tại chưa xác định các hoạt động tiết kiệm năng lượng sẽ thực hiện theo cơ chế nào. Do đó, những hỗ trợ có tính chất khuyến khích trong khuôn khổ Chương trình cũng chưa đảm bảo có tiếp tục triển khai cho giai đoạn tiếp theo hay không.
Một số Dự án đang triển khai, quỹ tài chính cung cấp các khoản vay để doanh nghiệp có thể vay thực hiện các giải pháp tiết kiệm năng lượng… Tuy nhiên, các điều kiện tham gia khắt khe đã không kích thích doanh nghiệp vay vốn hoặc nộp hồ sơ tham gia dự án hoặc vay vốn, thậm chí xin trợ cấp. Một số quỹ, dự án hiện tại chỉ cho một số ngành nhất định được vay vốn hoặc trợ cấp.
Tiềm năng tiết kiệm năng lượng
Theo dự tính, tiềm năng tiết kiệm năng lượng hiện còn rất lớn, trong đó các ngành có tiềm năng tiết kiệm năng lượng cao là dịch vụ, xây dựng, giao thông, sản xuất công nghiệp…
Tiềm năng tiết kiệm năng lượng theo ngành
Ngành công nghiệp Việt Nam hiện đang có cường độ năng lượng rất lớn: Để làm ra 1000 USD giá trị gia tăng thì tiêu thụ khoảng 600-700 kg TOE. Theo IEA để tạo nên 1 USD tổng sản phẩm quốc nội GDP Việt Nam tiêu tốn 1,02 kWh điện (hoặc 0,463 kg TOE), gần gấp hai lần Hàn Quốc, gấp ba lần rưỡi Pháp, gấp ba lần Hoa Kỳ. Việt Nam là một trong số ít quốc gia có cường độ tiêu thụ năng lượng gia tăng
Tiềm năng TKNL của các hệ thống sử dụng NL ở Việt Nam
Đề xuất từ doanh nghiệp
- Trong thời gian tới, các nỗ lực nhằm thực hiện các giải pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả cần tiếp tục được đẩy mạnh với sự tham gia tích cực, có trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp, cộng đồng, trong đó doanh nghiệp tư nhân có vai trò quan trọng.
- Phát triển các doanh nghiệp ESCO, có chính sách bảo vệ các doanh nghiệp ESCO trước những rủi ro như rủi ro doanh nghiệp bao tiêu, không thanh toán tiền điện và quyền sở hữu đối với các thiết bị của ESCO được lắp đặt tại các công trình của người dùng cuối cùng có thể thu hút thêm được vốn đầu tư vào các mô hình này.
- Nghiên cứu giải pháp để ngân hàng thương mại tham gia vào việc bảo lãnh các dự án đầu tư về phát triển công nghệ năng lượng sạch.
Nhà nước cần ban hành thêm văn bản hướng dẫn thực hiện các biện pháp thực hiện như ưu đãi thuế. Hiện nay các chủ đầu tư dự án không thể tận dụng hết những quyền lợi mà các biện pháp ưu đãi thuế dành cho các nhà đầu tư do các cơ quan thuế quan không có hướng dẫn thực hiện những biện pháp này.
